مدرنیسم، پست مدرنیسم و سلامت

با آغاز رنســانس، توجه به شــناخت طبیعت و محوریت انســان در اندیشه بشــری باعث پیشرفت عظیمــی در علوم تجربی شــد. چنین نگرشــی به جهان باعث شــد کــه رموز بی شــماری از طبیعت کشــف شــوند.
فیزیک، ریاضــی و علوم زیســتی از ســرآمدان این علوم بودند. این نگــرش تنها به این علوم محدود نبود و در تمامی زوایای زندگی انسان آثار آن به خوبی مشــهود بود. یکی از نمودهای این پیشرفت های علمی در مقوله سلامت و پزشکی بود. در قرن های گذشــته نگرش بشر به بیماری ها بیشتر جنبه خرافی داشت تا علمی. پاستور با طرح نظریه میکروبی تغییر شــگرفی در دانش پزشــکی ایجاد کرد.
حاصل این نگرش، کشــف آنتی بیوتیک ها بود. یکی از بزرگ ترین دستاوردهای این نگرش، کنترل و درمان بیماری های عفونی یا واگیر بود. اپیدمی های مرگ بــار این بیماری ها از مهم تریــن علل مرگ ومیر بشــر بود. ســل، ذات الریه و آنفلوانزا از شــایع ترین علــل مرگ ومیر در اوایل قرن بیســتم بودند.
امروزه این مشــکل تا حدود زیادی در کنترل است، هرچند نگرانی های جدیدی نظیــر مقاومت های دارویی یا عفونت هایی در زمینه نقص ایمنی مطرح شــده اند. به تدریج با کنترل عفونت ها و بیماری های واگیردار، نقش بیماری های غیرواگیر نظیر بیماری های قلبی و عروقی، دیابت و سرطان ها پررنگ شد. در دهه های اخیر شــاهد تحول دیگری در زمینه علم پزشکی بوده ایم و آن توجه به علوم پایه زیستی اســت. تا قبل از ایــن برهه، نگرش دانشــمندان به بیماری ها در ســطح اعضای بدن و نســوج بود.
با پیشرفت های حاصل از فناوری، نگرش به بیماری ها به ســطح سلولی و مولکولی رســید. کشف «جیمز واتسون» و «فرانســیس کریک» در دهه ۶۰ میلادی و تبیین ســاختمان مولکول دی ان ای دریچه تازه ای را برای علم پزشــکی گشــود. تلاش دانشــمندان، امروزه علل سلولی و مولکولی بسیاری از پدیده های فیزیولوژیک و پاتولوژیک را مشخص کرده است. فرایند این نگرش جدید تأثیر شــگرفی در الگوی سلامت و بیماری های انســان گذاشته است.
کنترل بیماری های عفونی و پیشــرفت در بهداشت فرد و محیط، منجــر به افزایش طول عمر بشــر از حدود ۵۰ ســال در اوایل قرن بیســتم به بیش از ۷۰ سال در انتهای آن در بســیاری از کشــورهای پیشــرفته شده است، ولی هم زمان شــاهد افزایش چشمگیر بیماری های غیرواگیر هســتیم. درمان این بیماری ها چندان آسان نیست، ولی به نظر می رسد که نگرش جدید عصر مدرنیســم به انســان و طبیعت در این افزایش نقش چشــمگیری داشــته اســت.
نگرش مدرنیســم در زمینه انســان و چیرگی بــر طبیعت باعث ایجاد تضادی بین این دو شــده اســت. رشد و اشــاعه عادات مضــری مانند رژیم هــای غذایی نامناســب، عدم تحرک، مصرف دخانیــات و اعتیاد در بــروز بیماری هــای غیرواگیر نظیــر بیماری های قلبی – عروقی، دیابت یا سرطان ها نقش چشمگیری دارند. البته پدیده جهانی شدن و پیشرفت فناوری نیز در اشاعه این عادات غلط بسیار مؤثر هستند.
نامهربانی با طبیعت و تلاش برای چیرگی بر آن منجر به تغییرات اقلیمی در جهان شده که خود بر سلامت انسان نقش مضری دارند. به تدریج در چند دهه اخیر این مشکلات موج جدیدی ایجاد کرده است که بســیاری آن را پست مدرنیسم خوانده اند. در این تفکر، انسان جزئی از طبیعت است. هرچند هنوز کاملا عصر مدرنیسم پایان نیافته و وارد عصر پست مدرنیسم نشده ایم، ولی طلایه آن قابل رؤیت است. در مقوله سلامت و علم پزشکی نیز می توان این موج را دید.
توجه به روش های ساده و طبیعی نظیر رعایت رژیم غذایی ســالم، اجتناب از مصرف مــواد غذایی مصنوعی، توجه بــه فعالیت بدنی و همچنین توجه به روش های درمانی غیرتهاجمی از ایــن جمله اند. البته باز هم پدیده جهانی شــدن و پیشــرفت در فناوری در گسترش این موج جدید بســیار مؤثر خواهــد بــود. در درمان بســیاری از بیماری های غیر واگیر، امروزه استفاده از روش های کم تهاجمی یا جراحی های کوچک تر در مقایســه با قبل، رشد چشــمگیری کرده اســت.
استفاده از فنر یا اســتنت در عروق قلب به جای جراحی های قلب یا استفاده از فناوری نانو در درمان سرطان ها به جای جراحی های وســیع از این جمله اند.
یکی دیگر از نمودهای تأثیر پست مدرنیســم در سلامت و پزشکی، توجه مردم به طب سنتی یا طب مکمل اســت. نگرش به ایــن نوع از درمان ها بر اســاس نگرش به انســان به طور کل و نه جزء (در ســطح اعضا یا سلولی یا مولکولی) و استفاده از داروهای گیاهی به جای داروهای شــیمیایی اســت.
هرچند تأثیــر این داروها نیــاز به کار علمــی و تخصصی بیشتری دارد، ولی در سراسر جهان، بیماران توجه خاصی به آن نشان داده اند. با گسترش تفکر پست مدرنیسم و جوامع بشری به نظر می رســد که مقوله سلامت و علم پزشکی نیز در آینده با تغییرات بســیاری همراه باشــد. این تغییرات می توانند با تغییر الگوی بیماری ها و ارائه راهکارهای جدیدی همراه باشد.

دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی – متخصص جراحی پیوند