ردّ پیوند

یکی از عوارض پیوند عضو، رد پیوند است. از آنجا که عضو پیوندی یک بافت غریبه است، سیستم ایمنی تمایل به دفع آن دارد. باید توجه داشت که سیستم ایمنی بدن ما طوری طراحی شده است که با هر عامل خارجی مبارزه می‌کند. سیستم دفاعی بدن تفاوت بین عوامل عفونی چون باکتری یا ویروس، جسم خارجی یا عضو پیوندی را درک نمی‌کند و با همه آنها به مقابله برخواهد خواست.
مسئله مبارزه با رد پیوند از چالش‌های اولیه پیوند اعضا بوده است. اولین پیوند موفقیت‌آمیز کلیه بین دو برادر دوقلوی همسان در سال ۱۹۵۴ در دانشگاه هاروارد امریکا انجام شد. به‌دلیل هم‌خوانی نسجی این دو برادر به داروهای ضد رد پیوند نیاز نبود. بعداً که پیوند کلیه بین دهنده و گیرنده غیرهمخوان انجام شد، به علت رد پیوند موفقیت بسیار اندک بود. در دهه ۶۰ برای جلوگیری از رد پیوند از برق‌دادن به همه بدن (رادیاسیون) یا داروهای استروئیدی (کورتون) استفاده می‌شد.
رد پیوند در آن دهه در حدود ۸۰ درصد و موفقیت پیوند در بهترین حالت ۴۰ درصد بود. با ورود داروهای جدید ضد رد پیوند، میزان رد پیوند کلیه امروزه به حدود ۱۰ درصد و موفقیت آن به بالاتر از ۹۰ درصد رسیده است. در بقیه پیوندها نیز رد پیوند کاهش و موفقیت پیوند افزایش یافته است.
امروزه دیگر رد پیوند به‌ندرت باعث عدم موفقیت پیوند می‌شود و بسیاری از رد پیوندها قابل درمان و برگشت‌پذیر است.
از لحاظ زمان رد پیوند به سه حالت فوق حاد، حاد و مزمن تقسیم می‌شود. رد پیوند فوق حاد معمولاً به‌طور فوری یا چند دقیقه‌ بعد از پیوند اتفاق می‌افتد. امروزه با آزمایش‌های تطابق نسجی که قبل از پیوند بین دهنده و گیرنده انجام می‌شود، این حالت رد پیوند بسیار نادر است.
رد پیوند حاد معمولاً چند روز تا چند ماه بعد از پیوند اتفاق می‌افتد. کشف داروهای جدید باعث کاهش میزان رد پیوند حاد و درمان موفقیت‌آمیز آن شده است.
رد پیوند مزمن معمولاً چند سال بعد از پیوند رخ می‌دهد. متأسفانه داروهای جدید رد پیوند روی این نوع چندان اثری ندارند. رد پیوند مزمن معمولاً به نارسایی عضو و نیاز به پیوند مجدد منتهی می‌شود. رد پیوند از لحاظ فرایند آن به دو نوع رد پیوند سلولی و رد پیوند بر اثر پادتن‌ها (آنتی‌بادی) تقسیم می‌شود.
در رد پیوند سلولی، سلول‌های دفاعی بدن نظیر لنفوسیت‌ها وارد عضو می‌شوند و اقدام به تخریب بافتی می‌کنند. داروهای جدید ضد رد پیوند در درمان این نوع بسیار مؤثرند، به طوری که این نوع رد پیوند به‌خوبی قابل درمان است و به‌ندرت به نارسایی عضو منجر می‌شود ولی باید توجه داشت که هر بار که عضو دچار رد پیوند سلولی می‌شود، مقداری تخریب بافتی باقی می‌ماند. لذا با موفقیت پیوند با هر بار رد پیوند کارایی عضو در مقایسه با عضوی که رد پیوند ندارد، اندکی کاهش مِی‌یابد. در رد پیوند به علت پادتن‌ها (آنتی‌بادی)، تخریب بافت به علت اثر پادتن‌هاست. پادتن نوعی پروتئین است که توسط لنفوسیت‌های Bعلیه بافت غریبه یا عضو پیوندی ترشح شده است. این پادتن‌ها به عضو متصل می‌شوند و به فعال‌شدن سیستم ایمنی علیه عضو پیوندی منجر می‌شوند. باید توجه داشت که درمان این نوع رد پیوند مشکل است و در صورت بروز آن امکان برگشت کارکرد عضو به حالت قبل از رد پیوند کاهش می‌یابد. امید است که با کشف داروهای جدید بتوان جلوی این نوع رد پیوند را گرفت یا آن را با موفقیت بیشتری درمان کرد. از آنجا که رد پیوند، به‌طور مداوم عضو پیوندی را تهدید می‌کند، لازم است که تیم پزشکی پیوند به طور مرتب و دقیق فرد را ازنظر این عارضه مورد ارزیابی قرار دهند. رد پیوند معمولاً در سال اول بعد از پیوند شایع‌تر است. لذا در سال اول بیمار باید سطح بالاتری از داروهای ضد رد پیوند را مصرف کند. بعد از سال اول نیاز به این دارو کم می‌شود ولی از بین نمی‌رود، لذا بیماران باید تا آخر عمر این داروها را مصرف کنند و تحت نظر پزشک باشند. مصرف طولانی‌مدت داروهای ضد رد پیوند بدون عارضه نیست و لازم است که پزشکان مرتب بیمار را از لحاظ این عوارض نیز ارزیابی کنند. از عوارض شایع داروهای ضد رد پیوند می‌توان به فشار خون، بیماری قند (دیابت) و بالارفتن چربی‌های خون اشاره کرد.
مسئله مهم دیگر هزینه این داروهاست. ولی باید توجه داشت که به‌رغم این مسائل، پیوند همچنان از جنبه‌های مختلف به نفع فرد بیمار و جامعه است.

دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی – متخصص جراحی پیوند