اهدای عضو و کرامت انسانی

علم پزشکی از علومی اســت که در طول تاریخ همواره از نفوذ و اعتبار بالایی برخوردار بوده اســت. ولی علت این امر چیست؟ علت آن شاید در قداست انســان در تمامی عقاید و مذاهب باشــد. به عنوان مثال در قرآن حیات امری قدســی است.
خداوند به انســان قسم می خورد (شــمس، ۷) و یا نجات جان انسان چونان نجات کل بشریت است (مائده، ۳۲). اهدای عضو از پدیده هایی است که در قرن بیستم با پیشــرفت علم پزشکی از رؤیا به واقعیت پیوست. اهــدای عضو امــروز می تواند زندگــی را به بیماری که از نارســایی عضو رنج می بــرد، برگرداند و به وی جان تازه ای ببخشد. بنابراین اهدای عضو در جوامع بشــری از ارزش بالایی برخوردار است. به طوری که بسیاری از حتی رهبران مذهبی در قداست و کرامت آن ســخن گفته اند.
فرد اهداکننــده عضو از کرامت بالایی برخوردار اســت و با این عمــل زندگی را به انســان دیگری بازمی گرداند. در اعتقادات ما، انسان و زندگی امری والاست. بنابراین اهدای عضو باید با کرامت و ارزش های والای انســان همراه باشد، ولی متأســفانه در کشور ما این طور نیست. در کشور ما در دهه های گذشته، اهدای عضو با پاداش مادی همراه شده اســت.
ایران تنها کشــوری در دنیاست که فرد اهداکننده مجاز اســت از لحاظ قانونی پول دریافت کند یا به اصطلاح عضو خود را «بفروشــد». این امر متأسفانه باعث شــده که در جامعه کرامت انسانی اهدای عضو کاهش یابــد. به طوری که اهدای عضو و دریافت وجه مالی به یکی از آسیب های اجتماعی تبدیل شــده است. برای بسیاری این امر حتی نمادی از فقر در جامعه ماســت، به طوری که اگر کســی از لحاظ مالی مســتأصل شــد یــک راه آن به اصطلاح فروش عضو است.
واقعیت این اســت که مطالعات متعدد در ایران نشان داده اســت کســانی که اقدام به اهدای کلیه خــود می کنند عمدتا انگیــزه مالی دارنــد و انگیزه انسان دوستانه در عمل آن کم رنگ تر است. ولی باید توجه داشت این فرد با وجود دریافت وجه مالی، در نهایت جان فردی را نجات داده اســت. فرد بیمار با بازیافتن سلامت خود به آغوش خانواده و جامعه بازمی گردد.
ما چطــور می توانیم برکات این امر را با وجهی که وی دریافت کرده است، مقایسه کنیم. آیا می توان بر این فعل فرد اهداکننده قیمتی گذاشت؟ بشــر با تمامــی پیشــرفت هایش حتی قــادر به ســاختن سلولی از آن عضو نیست چه برسد به خود عضو. درســت اســت که فرد اهداکننده در کشور ما عمدتا مســائل مالی را در نظــر دارد، ولی باید توجه داشت که این فرد می تواند به کارهای دیگر نیز روی آورد تا نیــاز مالی خود را برطرف کنــد، ولی اهدای عضو و کمک به هم نوع را انتخاب کرده اســت. این خود بســیار با ارزش اســت و جامعه باید قدرشناس این فرد باشــد. ولی متأسفانه اکنون جامعه ما با این دید به این فعل نــگاه نمی کند. امروز فرد اهداکننده بــرای اهدای عضو خود احســاس غــرور نمی کند. این نگاهی اســت کــه باید در جامعــه ما به همت پزشــکان، نخبگان پیوند اعضا و افراد جامعه تغییر کند.
بســیاری از افراد اهداکننده عضو در جامعه ما حتی از لحاظ پزشــکی قابل پیگیری نیســتند چون آدرس و تلفن نادرست به مراکز پیوند ارائه داده اند و حتی برای پیگیری های بعد از اهدای عضو مراجعه نمی کنند.
در کشــور ما در دهه‌های اخیر بیش از ۴۰ هزار پیوند کلیه انجام شــده اســت که عمده آن از دهنده زنده بوده اســت. این افراد جمعیتی در سایه هستند. باید همت کرد و مجددا کرامت را به اهدای عضو بازگرداند. خوشبختانه در کشور ما با توجه به رشد فرهنگ اهدای عضو از جسد نیاز به اهدای عضو از فرد زنده کاهش یافته اســت. به طوری که درحال حاضر بیش از ۵۰ درصد پیوندهای کلیه از جســد است. ولی باید توجه داشــت که هنوز در کشور ما و حتی دنیا، پیوند از دهنده زنده روش مهمی بــرای کمک به بیماران نیازمند اســت.
مســئله اهــدای عضو از فــرد زنده هرچندگاهـی به علل مختلف در ســطح مطبوعات توســط افراد مختلف مطرح می شود. ولی واقعیت این است که هنوز جامعه ما نتوانسته به طور عملی و بــا رعایت اصول علمی و اخلاقی این امر را حل کند. نظــام پیوند کلیه از فرد زنده کــه به نام «مدل ایرانی پیوند کلیه» مطرح شــده اســت، قطعا نکات مثبت زیادی نیز دارد. ولی قطعا در زمینه اهداکننده عضو نتوانســته بسیار شایســته کرامت آنان را حفظ کنــد. این نظام شــاید در دهه های گذشــته به علت مشکلات خاص کشــور نظیر نبودن امکانات دیالیز یا پیوند از جسد مفید بوده، ولی اکنون نیاز به بازنگری و بهینه سازی دارد.
جامعه ما به کمک نخبگان علم پیوند و سیاست گذاران حیطه بهداشت و درمان باید در این امر قدم بگذارد. ایــن امر نیاز به درنظرگرفتن نیازهای روز جامعه دارد تا بتوان کرامت انســانی را بــه اهدای عضو از فرد زنده بازگرداند. به امید روزی که جامعه ما دوبــاره به اهدای عضو از فرد زنده به صورت امری مقــدس و والا نگاه کند. این امر قطعا شــدنی اســت، ولی نیاز به همت مــا دارد که لیس للانسان الا ما سعی (نجم، ۳۹).

دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی – متخصص جراحی پیوند