آشنایی با پیوند کبد

پیوند کبد عمل جراحی بزرگی است که می‌تواند جان شما رو نجات دهد. نگهداری از کبد جدید کار مهمی است که به تداوم و بهبود کیفیت زندگی شما کمک می‌کند. کبد در بدن چند کار مهم را برعهده دارد:
– کمک به هضم غذا
– پاک‌کردن بدن از سموم
– ساختن پروتئین‌های مختلف در بدن
– کمک به انعقاد خون با ساختن فاکتورهای انعقادی
– ذخیره قند به‌عنوان منبع انرژی
– ذخیره‌سازی و استفاده از ویتامین‌ها
– ساختن مواد ایمنی برای دفاع از بدن
آسیب شدید کبد را به‌عنوان سیروز می‌شناسیم. سیروز باعث چند مشکل می‌شود:
– نارسایی کبد، در این حالت کبد قادر به انجام وظایف خود نیست .
– پرفشاری پورت، به‌علت آسیب کبد، خون قادر به عبور از کبد نیست. لذا سعی می‌کند کبد را دور بزند. این امر منجر به تجمع مایع در شکم (آسیت) و واریس در اطراف اعضای شکمی نظیر مری می‌شود.
– سرطان اولیه کبد: کبد این بیماران مستعد ابتلا به سرطان کبد است.
برخی از علائم سیروز عبارتند از: زردی پوست یا چشم، حالت فراموشی، گیجی یا کما (انسفالوپاتی)، احساس خستگی، ضعف یا تحلیل عضلانی، خارش، خون‌ریزی به‌علت اختلال در انعقاد خون، تجمع مایع در اندام یا شکم (آسیت)، خون‌ریزی از واریس‌های مری یا مقعد.
متأسفانه برای مراحل پیشرفته سیروز درمانی نیست، مگر پیوند کبد.
قبل از پیوند
ابتدا پزشک بیمار را به متخصص پیوند کبد معرفی می‌کند و بلافاصله ارزیابی‌های لازم برای پیوند کبد آغاز می‌شود. در این مرحله تیم پیوند با ارزیابی‌های مختلف مشخص می‌کنند که آیا پیوند به شما کمک خواهد کرد یا خیر. آزمایش‌های متعددی باید انجام شود. این مرحله گاه چند روز یا هفته به‌طول می‌انجامد.
الف) در این مرحله فرد توسط متخصص کبد، جراح پیوند و پزشکان دیگر مورد معاینه و ارزیابی قرار می‌گیرد.
ب) پرستار هماهنگ‌کننده پیوند آزمایش‌های خونی، عکس‌برداری‎های مختلفی را برای بیمار درخواست خواهد کرد.
پ) فرد ازلحاظ وجود عفونت‌های قبلی، به‌ویژه سل، مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. بر اساس جواب این آزمایش‌ها گاه لازم است که متخصص عفونی نیز فرد را ببیند.
ت) فرد واکسن‌های مختلفی دریافت خواهد کرد.
ث) از آنجا که عمل پیوند کبد، یک جراحی بزرگ است، بیمار را از لحاظ قلبی و ریوی مورد ارزیابی قرار خواهند داد. نوار قلب و تست‌های قلبی در همه بیماران انجام می‌شود و متخصص قلب و ریه فرد بیمار را خواهند دید.
ج) ارزیابی‌های روانی
ارزیابی روانی بیمار به همان اندازه ارزیابی جسمی مهم است. معمولاً روان‌پزشک با فرد گفتگو می‌کند تا مطمئن شود که از مشکلات پیوند آگاهی کامل دارد. حمایت دوستان و خانواده در این مسیر کمک زیادی خواهد کرد.
چ) ارزیابی تغذیه ای؛ متخصصان تعذیه توصیه ‍‌های لازم برای قبل و بعد از پیوند را به بیمار خواهند کرد.
ح) ارزیابی‌های بیمه‌ای
پیوند کبد یک کار پر هزینه است. یکی از افراد تیم پیوند با بیمار درباره این موضوع صحبت خواهد کرد. هزینه‌های اولیه پیوند کبد توسط دولت پرداخت خواهد شد. ولی هزینه داروها و مشکلات بعدی نیز هست.
خ) ارزیابی در کمیته پیوند کبد
بعد از تمامی ارزیابی‌ها، کمیته پیوند کبد تصمیم می‌گیرد که آیا فرد شرایط پیوند را دارد یا خیر. درصورت احراز شرایط، فرد در لیست پیوند کبد قرار خواهد گرفت. گاهی بیماری فرد هنوز درحدی نیست که نیاز به پیوند داشته باشد. در این صورت بیمار در لیست قرار نخواهد گرفت، ولی توسط تیم پیوند به‌طور مداوم پیگیری می‌شود که در صورت نیاز در لیست قرار گیرد. گاهی ممکن است بیمار به‌قدری بدحال باشد که قادر به تحمل پیوند کبد نباشد و لذا در لیست قرار نگیرد.
لیست پیوند کبد
بعد از اینکه تمام ارزیابی‌ها انجام شد و کمیته پیوند کبد تائید کرد که پیوند به نفع شما است شما در لیست پیوند قرار خواهید گرفت. وضعیت و ترتیب شما در این لیست بستگی به شدت بیماری شما دارد. مسائل مالی، اقتصادی وموقعیت شغلی و اجتماعی شما در جایگاه شما در این لیست نقشی ندارد.
در زمانی که شما در لیست منتظر پیوند هستید، حتماً بطور مرتب با پزشک خود در تماس باشید و داروها خود را مصرف کنید . رژیم غذایی را نیز حتما مراعات نمائید هر تغییری را به پزشکان خود در مرکز پیوند اطلاع دهید.
وقتی که کبد مناسبی برای شما پیدا نشد تیم پیوند به شما اطلاع خواهد داد مطمئن باشید که تیم پیوند تمامی شماره‌های تماس شما را در اختیار دارد تا سریعاً بتوانند با شما تماس بگیرند.
پیوند کبد
پیوند کبد به دو صورت انجام می‌شود:
پیوند از جسد: در این حالت کبد از فردی که دچار مرگ مغزی شده است گرفته می‌شود که از بدن وی خارج می‌شود و روی یخ قرار می‌گیرد تا سرد شود تا وقتی که به بدن گیرنده پیوند شود. کبد
فرد دهنده باید از لحاظ اندازه و گروه خونی با گیرنده تطابق داشته باشد.
پیوند از فرد زنده: در این روش، بخشی از کبد فرد زنده به گیرنده پیوند می‌شود.
وقتی که کبد مناسبی پیدا شد
– گیرنده باید از خوردن و آشامیدن امتناع کند
– سریعا به مرکز پیوند مراجعه کند
– گاه ممکن است که کیفیت کبد مناسب نباشد و عمل انجام نشود
– گیرنده به اتاق عمل منتقل خواهد شد. بعد از بیهوشی عمومی لوله‌های متعددی به وی وصل خواهد شد. حین عمل پزشکان شرایط قلب، فشار خون و غیره را کنترل می‌کنند.
– برش بزرگی در بالای شکم ایجاد می‌شود، کبد به‌کلی از بدن خارج می‌شود و کبد جدید پیوند خواهد شد. این عمل ۴ تا ۶ ساعت به‌طول خواهد انجامید.
پس از عمل
بعد از عمل بیمار به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل خواهد شد و وضعیت او مرتب کنترل می‌شود. پس از به‌هوش‌آمدن، لوله تنفسی از دهان بیمار خارج می‌شود تا خودبه‌خود نفس بکشد. با بهبود وضعیت بیمار، به بخش منتقل خواهد شد. در آنجا به‌تدریج غذا خواهد خورد و راه می‌رود. از بیمار هرروز برای آزمایش‌های لازم خون‌گیری خواهد شد. گاه به عکس‌برداری و نمونه‌گیری از کبد نیز نیاز است. در روزهای اولیه بعد از عمل، داروهای بسیاری به بیمار داده می‌شود. گاهی به‌علت خون‌ریزی، علمکرد بد کبد و لخته‌شدن خون در کبد نیاز به عمل جراحی مجدد است.
ترخیص از بیمارستان
وقتی که حال بیمار به‌تدریج خوب شد، یعنی کبد کارکرد مطلوبی داشت و فرد قادر به غذاخوردن و راه‌رفتن بود، از بیمارستان مرخص خواهد شد. به‌طور متوسط فرد بین ۸ تا ۱۴ روز در بیمارستان بستری خواهد بود. قبل از ترخیص از بیمارستان تیم پیوند آموزش‌های لازم برای مصرف داروها، تعویض پانسمان و علائم عفونت را به فرد خواهند داد. در صورت هرگونه سؤال باید با تیم پزشکی سریعاً تماس گرفته شود. شماره‌های تماس در اختیار بیمار قرار خواهد گرفت.
رعایت نکات زیر پس از انجام عمل پیوند ضروری است:
– دوری از بیماران، به‌ویژه کسانی که تب دارند یا سرفه می‌کنند
– شسشتوی مرتب دست‌ها و رعایت بهداشت
– مراجعه فوری به پزشک، درصورت بروز هرگونه علامت غیرطبیعی مانند تب، سرفه، سوزش ادرار، استفراغ، اسهال، تاول و آفت
– به‌تدریج راه‌رفتن
– خودداری از مصرف غذاهای نپخته
– مصرف به‌موقع داروها. هرگونه تغییر در داروها باید زیر نظر تیم پزشکی باشد. نباید هیچ‌گونه داروی جدید یا گیاهی بدون نظر پزشکان مصرف شود.
– درصورت بروز استفراغ یا اسهال شدید، جذب داروها در بدن مختل خواهد شد. بنابراین سریعاً باید به تیم پزشکی اطلاع داده شود.
عوارض پیوند
برای تشخیص و درمان سریع عوارض پیوند، آزمایش‌های هفتگی و بعد ماهانه از بیمار به عمل خواهد آمد. نتایج آزمایش‌ها را باید فوراً به تیم پزشکی اطلاع داد. عوارض مهم بعد از پیوند کبد عبارت‌اند از:
۱- رد پیوند_از آنجایی که کبد در اصل متعلق به فرد گیرنده نیست، بدن به‌طور طبیعی قصد دفع یا رد آن را دارد. لذا بیمار باید تا آخر عمر داروهای ضد رد پیوند را مصرف کند. این داروها با تضعیف سیستم دفاعی بدن احتمال رد پیوند را کاهش می‌دهند. ولی گاهی رد پیوند اتفاق می‌افتد. رد پیوند به‌معنای ازدست‌رفتن عضو پیوندی نیست و خوشبختانه در بیشتر موارد با دارو قابل درمان است. تشخیص رد پیوند با نمونه‌برداری است. لازم است که هر چه سریع‌تر درمان آن آغاز شود.
۲- برگشت بیماری اولیه ـ گاهی بیماری اولیه‌ای که به کبد آسیب زده است، ممکن است به کبد پیوندی نیز آسیب برساند. خوشبختانه در بسیاری از موارد این عارضه قابل درمان است ولی به‌ندرت نیاز به پیوند مجدد خواهد داشت.
۳- عفونت‌هاـ به‌علت مصرف داروهای ضد رد پیوند که ضعیف‌کننده سیستم دفاعی بدن هستند، عفونت در بیماران پیوند شایع است. متأسفانه این عفونت‌ها اغلب علائم پرسروصدایی ندارند. بنابراین باید هرگونه علامت و حالت غیر طبیعی سریعاً به تیم پزشکی اطلاع داده شود تا سریعاً ارزیابی و درمان آغاز شود.
۴- سرطان‌هاـ به‌علت مصرف داروهای ضد رد پیوند، ممکن است بیماران پیوندی دچار سرطان، به‌ویژه سرطان پوست شوند. لازم است هرگونه خال یا علامت غیرطبیعی به تیم پزشکی اطلاع داده شود.
۵-عوارض دارویی_مصرف داروهای ضد رد پیوند، بیمار را مستعد ابتلا به عفونت، فشار خون، بیماری قند، افزایش کلسترول و چربی‌های خون، پوکی استخوان و چاقی می‌کند.
تیم پیوند بیمار را از این لحاظ ارزیابی و درمان خواهد کرد.
مراقبت از کبد پیوندی
پیوند کبد به بیمار شانس دوباره زندگی را می‌دهد لذا باید از کبد تازه مراقبت کرد. در صورتی که عمل پیوند کبد را انجام داده‌اید، از عادات غذایی ناسالم نظیر مصرف بیش از حد مواد قندی و چربی بپرهیزید. فعالیت بدنی داشته باشید. مرتب با تیم پزشکی و پرستاری خود در تماس باشید و هرگونه علامت غیرطبیعی را سریعاً اطلاع دهید. داروهای خود را مرتب و منظم مصرف کنید.

دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی- فوق تخصص جراحی پیوند
دکتر صابر فیروزی- فوق تخصص کبد و پیوند
دکتر منتظری- پزشک تیم پیوند
خانم یوسفی- پرستار و هماهنگ کننده تیم پیوند