پیوند اعضا و ضرورت نگرشی نو

مطالعات میدانی متعدد حاکی از افزایش میزان بروز بیماری های مزمن غیرفراگیر در کشور ماست. حدودا نیمی از افراد بالای ۵۰ ســال در کشور ما به فشــارخون مبتلا هستند. در حدود یک چهارم افراد درجاتی از نارسایی کلیه دارند. پیش بینی می شود در دو دهه آینده حــدودا یک پنجم از هم وطنان ما به بیمــاری قند مبتلاخواهند شــد. اینها تنها چند مثال از وضعیت این بیماری ها در کشــور ماســت. بیماری هــای مزمن قلبی – عروقــی، کبدی و ریوی نیــز رو بــه افزایش هســتند. ایــن بیماری ها چند خصلت مشــترک دارند؛ اولا کنتــرل این بیماری ها و عوارض ناشــی از آنها بــا هزینه های زیادی برای جامعه همراه است. ثانیا این بیماری ها طول عمر مفید افراد را کاهــش می دهند و با معلولیت های جســمی و عاقبت، مرگ همراه هستند. این مسائل کشــور ما را با چالش هــای جــدی در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی مواجه خواهند کرد. با توجه به امکانات محدود کشــور، به ویژه در شرایط فعلی، مهم ترین سؤال برای سیاست گذاران حوزه بهداشت و درمان، اولویت بندی در تخصیص منابع اســت؛ به عنوان مثال اخیرا مطرح شده است که کشــور به دو هزارو ۵۰۰ دســتگاه جدید دیالیز نیــاز دارد و برای خرید هزار دســتگاه اقدام شــده اســت. واقعیت این است که با ۱۰ درصد این مبلغ می توان هزار بیمار مبتلا به نارســایی کلیه را پیوند کرد. ایــن تعداد حدود ۴۰ درصد از پیوندهای کلیه درحال حاضر کشور ماست. افرادی که پیوند عضو شده اند در مقایسه با افرادی که تحت دیالیز هستند اولا طول عمر بیشــتری دارند، ثانیا کیفیت زندگی بهتری دارند و ثالثا هزینه های پیوند در مقایســه با دیالیز بسیار کمتر است. پیش بینی می شود تعداد افراد مبتلا به نارسایی کلیه در کشور ما ســالانه حدود پنج الی ۲۰ درصد در حال افزایش اســت. این تعداد بار مضاعفی به سیســتم خدمات درمانی کشور وارد خواهد کرد. با توجه به اینکه تعداد قابل توجهی از این بیماران زیر ۴۰ سال دارند، پیوند کلیه در آنان روش درمان ارجح است. این امر نیاز به افزایش تعداد پیوندهای کلیه در کشور دارد. متأســفانه در بسیاری از استان های کشــور امکان انجام پیوند کلیه وجــود ندارد و این امر دسترســی بســیاری از بیماران به این درمان را با مشــکل مواجه می کند. لازم است که نسبت به گسترش مراکز پیوند در کشور اقدام شود. در زمینه بیماری هــای مزمن کبد که نیاز بــه پیوند دارند نیز مشکلات زیادی وجود دارد. در کشــور ما هر سال حدود هشت هزار بیمار به علت بیماری های مزمن کبدی (از جمله سیروز کبدی) فوت می کنند که این تعداد در حال افزایش است. پیش بینی می شود که کشور ما به ســه هزار پیوند کبد در سال نیاز داشته باشد که درحال حاضر تنها ۸۰۰ مورد در سال انجام می شود. کشــور ما در زمینه پیوندهایی نظیر پیوند قلب یا ریه نیز با وضع مشابهی مواجه است که نیاز به برنامه ریزی دارد.  بنابراین یکی از راه های مواجهه با پدیده افزایش بیماری های مزمن غیرواگیر، سرمایه گذاری در زمینه گسترش خدمات پیوند در کشور است. قطعا آموزش افراد جامعه برای پیشگیری از این بیماری ها نیز از اولویت برخوردار است. خوشــبختانه کشور ما در چند دهه اخیر در زمینه پیوند پیشــرفت های بسیار خوبی داشــته است. با اســتفاده از این بستر باید با قدم های ســنجیده خدمات پیوند را در کل کشــور گســترش داد؛ به عنوان مثال حــدود نیمی از مراکز پیوند کلیه کشــور در تهران متمرکزند و بسیاری از اســتان های کشــور از این خدمات درمانی محروم هستند. در کشور ما مراکزی که خدمات پیوندهایی نظیر کبد، قلب یا ریه را ارائه دهند بسیار محدودند که نیاز به گســترش دارد. گســترش خدمات پیوند در کشــور ما درحال حاضر با چالش های متعددی همراه اســت که نیــاز دارد سیاســت گذاران حوزه بهداشــت و درمان به آن توجه ویژه داشته باشند.

برخی از این چالش ها عبارتند از: ۱ -نبــود قوانین کافی برای ایجاد نظام منســجم و هماهنگ پیوند در کشــور برای دسترســی تمامی نیازمندان به این خدمات درمانی ۲ -نبود اطالعات کافی برای برنامه ریزی ۳ -ضرورت فرهنگ سازی در زمینه پیوند و اهدای عضو ۴ -نبود سرمایه گذاری مالی و انسانی برای گسترش خدمات پیوند در سطح کشور امید اســت که بــا توجه ویژه بــه مقوله پیوند اعضــا به عنوان یــک راه حل مفید بــرای مقابله با بیماری های واگیر غیرمزمن، کشــور ما بتواند منابع محــدود خود را در حــوزه بهداشــت و درمان به صــورت بهینه بــه کار بگیرد. اکنون که کشــور ما در جنــگ نرم تمام عیار قرار گرفته اســت و هر روز مســائل مختلفی در زمینه تأمین دارو و تجهیزات در زمینه های بهداشــتی و درمانی شنیده می شود، جا دارد با خــردورزی، دوراندیشــی و برنامه ریزی مناســب، زمینه بــرای عبور از مشــکلات کنونی و آینده فراهم شود. سرمایه گذاری و برنامه ریزی های کوتاه و بلندمدت در زمینــه پیوند می تواند یکی از اولویت ها و راهکارها باشد.

دکتر رضا سعیدی فیروزآبادی – متخصص جراحی پیوند